Μάρτ’ Μάρτ’ Μάρτ’!

Καλό μήνααααααα! Εσείς λέτε ψέματα την 1η του Απρίλη; Χα χα χα! 😀 😀

Κι όμως, οι Κοζανίτες λένε την 1η του Μάρτη! :O Μήπως ήρθε η ώρα να αναθεωρήσετε κι εσείς; Όχι, αυτό δεν είναι ένα από τα ψέματα που έχω σκοπό να πω σήμερα! Άλλωστε, κάθε ψέμα, μετά από λίγο ακολουθείται από την έκφραση «Μάρτ’ Μάρτ’ Μάρτ’» (x2 ή x3 ; ) των Κοζανιτών, που δείχνει πως ο ακροατής ή αναγνώστης έχει ξεγελαστεί και το πίστεψε!

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή! Η Κοζάνη είναι μια πόλη που φημίζεται για τις παραδόσεις της. Όχι, δε θα σας μιλήσω για τη μεγάλη αποκριά της Κοζάνης, αλλά για μία άλλη, που αφορά τον Μάρτιο και τη διατήρηση του αρχικού εθίμου. Άλλωστε, τα έθιμα θα πρέπει να είναι από τα βασικά μαθήματα ενός σχολείου, καθώς έτσι μαθαίνουμε για την παράδοση ενός τόπου και συνεχίζουμε να τη διατηρούμε, όπως και να τη μεταφέρουμε στις επόμενες γενιές, οι οποίες διατηρούν ό,τι «πηγαίνει» με τα νερά τους. Όμως τουλάχιστον δεν ξεχνιέται, όπως γίνεται με πολλά έθιμα στις μεγάλες πόλεις.

Έτσι, είναι πολύ πιο πιθανό να έχετε ακούσει για τα χελιδονίσματα ή ακόμα και να τα αναβιώνετε στην περιοχή σας. Παρακάτω αναφέρουμε δυο λόγια και για αυτά, όμως ας μείνουμε στο κύριο θέμα μας, που είναι τα «κασμέρια» (=αστεία) της Πρωτομαρτιάς.

Ψέμα την 1η του Μάρτη

Το ρωμαϊκό ημερολόγιο είχε ως πρωτοχρονιά την πρώτη του Μάρτη – άλλωστε αυτόν τον Μήνα (21/03) γίνεται η εαρινή ισημερία, κάτι σημαντικό για τους ρωμαίους, μιας και τότε άρχιζαν τις εκστρατείες τους. Αργότερα προστέθηκαν οι δύο τελευταίοι χειμωνιάτικοι μήνες και ο Μάρτιος πήγε στην τρίτη σειρά. Ωστόσο, οι περισσότερες προκαταλήψεις της Κοζάνης για αυτή τη μέρα μπορεί να σας φανούν αστείες, αλλά το να γίνεται υποδοχή της άνοιξης με τα χελιδονίσματα, όπως και το να περιγελούν τους άλλους, οι Κοζανίτες δεν το θεωρούν καθόλου απλό. Μεγαλώνουν με αυτές τις συνήθειες και δεν τις αποβάλλουν, ακόμα κι αν δε ζουν εκεί πλέον.

Εκτός από το ασπροκόκκινο βραχιολάκι από κλωστή που φοράμε όλον τον Μάρτιο για να μη μας κάψει ο ήλιος, στην Κοζάνη, την 1η του Μάρτη λένε ψέματα. Ναι, όπως οι υπόλοιποι κάνουν την Πρωταπριλιά. Δε θα λέγαμε, όμως, πως το κάνουν τόσο για να γελάσουν (άλλωστε κασμερεύουν όλη τη χρονιά 😛 ), όσο για να διώξουν το κακό, ειδικά αυτό που έχει να κάνει με τον περίεργο καιρό του Μαρτίου. Η αντίδραση αυτή, δηλαδή τα γελάσματα του Μαρτίου γίνονται καθώς κάθε κοινωνία με μεταφυσική αντίληψη, αντιδρά λέγοντας ψέματα. Αυτές οι άστατες συνθήκες του καιρού επιφέρουν προβλήματα στις γεωργικές εργασίες και αφού «ου Μάρτ’ς» τους «γιλάι», τον «γιλούν» (=περιγελούν) κι εκείνοι με τη σειρά τους.

Παρακάτω μπορείτε να ακούσετε τη γνήσια Κοζανίτισσα και εκπαιδευτικό, συλλογέα λαογραφικού και γλωσσολογικού υλικού (κι όχι μόνο), Ματίνα Μόμτσιου – Τσικριτζή, να αναφέρεται πιο αναλυτικά, ειδικά στο έθιμο των ψεμάτων (Λεπτά συνομιλίας 8:55 – 24:15).

«Τους γεμίζουμε το κεφάλι (των παιδιών) με συνεχείς διδασκαλίες και με πάρα πολλά κλισέ ως προς τη σπουδαιότητα. Ας το καταλάβουν και λίγο μόνα τους, ας ρουφήξουν ατμόσφαιρα και μόνα τους και αργότερα θα αποφασίσουν τι θέλουν να κρατήσουν και τι δε θέλουν. Δεν είναι δυνατόν ένα έθιμο να μεταβιβάζεται αναλλοίωτα από γενιά σε γενιά. Αλλάζει… και κάθε νέα γενιά που τελεί το έθιμο, αποφασίζει εκείνη τι της πάει.»

Ματίνα Μομτσιου – τσικριτζη

Χελιδονίσματα

Ένα από τα πολλά έθιμα του Μαρτίου, είναι και το έθιμο της Χελιδόνας που αναβιώνει κάθε 1η του Μάρτη σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, όπως στην Αιανή Κοζάνης. Τα παιδιά πηγαίνουν από πόρτα σε πόρτα (σπιτιού ή καταστήματος), τραγουδώντας χελιδονίσματα, δηλαδή ρυθμικό τραγούδι που μπορείτε να ακούσετε εδώ (το πιο σύνηθες) και που προαναγγέλουν τον ερχομό της άνοιξης που φτάνει μαζί με τα χελιδόνια.

Στα χέρια τους έχουν ένα ομοίωμα της χελιδόνας, δηλαδή μία ξύλινη κατασκευή, που στην κορυφή της έχει ένα χελιδόνι. Μόλις ολοκληρώνουν το τραγούδι, τραβούν το ομοίωμα της χελιδόνας και περιστρέφεται γύρω από ένα στεφάνι με λουλούδια. Στη συνέχεια, οι κάτοικοι / επιχειρηματίες δίνουν κεράσματα ή χρήματα στα παιδιά και αμέσως το σπίτι θεωρείται ότι είναι έτοιμο να υποδεχτεί την εποχή.

Ειδάλλως, το έθιμο διαδραματίζεται στο σχολείο και οι μαθητές περνούν από τάξη σε τάξη. Θα λέγαμε πως τα χελιδονίσματα αποτελούν τα κάλαντα της άνοιξης ή του Μάρτη, αφού μεταφέρουν ένα χαρμόσυνο μήνυμα!

Στο επόμενο βίντεο μπορείτε να παρακολουθήσετε ένα ρεπορτάζ σχετικό με τα χελιδονίσματα της Αιανής:

Πηγές:

• Ο Μάρτης και τα χελιδονίσματα
• Η συνήθεια των κοζανιτών να λένε ψέματα την 1η του Μάρτη
• «ΜΑΡΤ’ ΜΑΡΤ’». Γιάννη Κορκά

Σε ποιες άλλες περιοχές γνωρίζετε να υπάρχουν παρόμοια έθιμα; Περιμένουμε τα σχόλιά σας.